filosofie Priona Tuinen

Een kleine 50 jaar geleden omschreef Mien Ruys haar tuinfilosofie als "een wilde beplanting in een strakke vormgeving". Een formulering zó to the point, dat ik daar niets aan kan toevoegen, of het moet zijn dat mijn beplanting veel wilder en mijn vormgeving veel minder strak is dan die van
Mien Ruys.
Toen ik in 1978 samen met Anton Schlepers met de aanleg van de Priona Tuinen begon, had ik de adembenemende bloemenweiden van Centraal- en Zuid Europa voor ogen. Dat beeld wilde ik in mijn tuin vastleggen. Over de vormgeving had ik nog weinig nagedacht.
Behalve de Tuinen van Mien Ruys had ik geen enkele andere tuin gezien, en voor zover ik ideeën over vormgeving had, waren die bij haar afgekeken.

Een andere uitspraak van Mien Ruys: "Je kunt in de tuin de natuur niet imiteren", viel minder bij mij in de smaak. Eigenwijs probeerde ik het tegendeel te bewijzen, maar in de loop der jaren heb ik moeten toegeven dat ze gelijk had. De subtiele plantengemeenschappen die ik in mijn tuin plantte, zoals die van het kalkgrasland, bleken niet opgewassen tegen de enige plantengemeenschap die van nature in tuinen wil groeien : het zevenblad-verbond (Aegopodion podagrariae), een gemeenschap van agressieve wortelonkruiden.

Omdat ik toch een tuin wilde die de toeschouwer zou kunnen ondergaan alsof hij in een natuurgebied rondloopt, een tuin zonder kunstmest of bestrijdingsmiddelen en zonder een niet te winnen strijd tegen onkruid en ongedierte, moest ik op zoek naar planten met een natuurlijke uitstraling, die zich zonder al die poespas zouden kunnen handhaven. Die vond ik bij Piet Oudolf, die ik in 1983 leerde kennen. Hij kweekte robuuste planten, die de strijd met het onkruid aankonden, maar er toch natuurlijk en subtiel genoeg uitzagen om te passen in het beeld dat ik voor ogen had.

Het resultaat van 20 jaar ervaring met wilde en gekweekte planten, die zich zonder al te veel poespas in een natuurlijke tuin kunnen handhaven, heb ik samen met Piet Oudolf beschreven in het boek "Meer Droomplanten".

VORMGEVING

Over de vormgeving van de tuin kreeg ik in de loop der jaren meer vastomlijnde ideeën. Want dat mijn tuin vormgeving nodig had, werd al snel duidelijk. Hoe wilder de beplanting werd, des te groter werd de behoefte aan een strakke vormgeving. Wilde planten in de natuur groeien niet ordeloos door elkaar, maar ruimtelijk gegroepeerd in herkenbare plantengemeenschappen met een landschap als achtergrond. In de beslotenheid van een tuin is er meestal te weinig ruimte. Die moet, voor zover aanwezig, door middel van een goed ontwerp worden benadrukt of, indien niet aanwezig, worden gesuggereerd. Het ontwerp vervangt het landschap!

Daarbij heb ik voor mijzelf de volgende vuistregel ontwikkeld: Wat recht is moet krom worden, wat krom is moet recht worden. Ter verduidelijking: in een tuin waar alles recht is, de muren of hagen eromheen en het pad er doorheen, moet de secundaire vormgeving krom zijn: schuine of grillige paden, hagen, gazons of borders, en omgekeerd: in een grillige of vormeloze tuin moet de secundaire vormgeving recht zijn, ter verkrijging van een harmonieus beeld.
De geïdealiseerde harmonie in een symmetrische tuin met rechte hagen, een langwerpige rechte vijver in het midden en symmetrisch geplante bomen aan weerszijden ( die overigens nooit allemaal even hard willen groeien: weg harmonie!), is niet meer van deze tijd. Het is iets van lang geleden toen mensen bang waren voor de natuur, die overal aanwezig was, en de tuin ( letterlijk: omheining!) bedoeld was om de natuur buiten te sluiten. Tegenwoordig, nu de natuur om ons heen zo goed als verdwenen is, moet de kille, natuurvijandige omgeving buiten de omheining worden gehouden. De tuin erbinnen krijgt dan logischerwijze een andere vormgeving dan vroeger, want de natuur is niet symmetrisch. Grillig, scheef, of rond, de geïdealiseerde harmonie van de natuur weerspiegelend. Geïdealiseerd, want harmonie bestaat alleen in onze verbeelding, niet in de natuur. De tuin is en blijft een menselijke schepping: kunst (of kitsch), een illusie.
Aan de beplanting moet een duidelijk idee ten grondslag liggen, dat in één oogopslag wordt begrepen. Een simpele manier is kiezen voor een thema, al is dat weinig natuurlijk: groentetuin, kruidentuin, of een tuin in één kleur. Meer sophisticated was het idee van de vaste plantenborder, zoals dat door Gertrude Jekyll is ontwikkeld. Zo kon een natuurlijk gegeven, de bloeiende wegberm of bosrand, binnen de beperkte ruimte van de tuin worden gehaald.

De border met rechte haag of muur erachter biedt eindeloos veel mogelijkheden voor de natuurlijke tuinier. Zelfs het naar mijn idee nogal primitieve idee van een tuin in één kleur is zo door sommigen (Ton ter Linden, Nori en Sandra Pope) tot grote hoogte gevoerd.
Een border met een grillige achtergrond van bomen en struiken is nog natuurlijker, maar ook veel moeilijker in het onderhoud. Maar als daar een plantengemeenschap kan worden aangeplant, die ter plekke van nature thuishoort, komt de ideale, want vrijwel onderhoudsloze tuin in het verschiet. Wat een harmonie! (en wat een utopie!).

ONDERHOUD

Het onderhoud van mijn tuin mag nooit verworden tot een gevecht met de natuur. Wanneer dat wel gebeurt, of dreigt te gebeuren, doe ik iets niet goed. Planten die alleen met kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen in leven kunnen worden gehouden, horen niet in mijn tuin. In geen enkele tuin trouwens, want de tuin is er voor je plezier. Het is kunst, of een hobby, zo je wilt, maar geen zaak van leven of dood. En dus moeten kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen, die een bedreiging vormen voor het natuurlijke milieu en dus voor de gezondheid van al het leven, voor gebruik in de tuin verboden worden.
Aantasting van planten door vraat van ongedierte of schimmels, heeft meestal een natuurlijke oorzaak (het weer, of de leeftijd van de plant: ook een plantenleven is eindig). Het hoort erbij, in een natuurlijke tuin. De vraatsporen van geraniumkevers, die het blad van veel Geranium-soorten in een vergiet veranderen, zijn reuze decoratief. Meeldauw op Monarda's is een herfstverschijnsel, net zo mooi als bladeren die geel of rood verkleuren. Wanneer een Monarda al voor de bloei onder de meeldauw zit, staat hij op de verkeerde plek (te nat), en gaat hij vanzelf dood. Rupsen die een Oostindische kers tot de grond toe opeten fladderen een paar weken later als betoverende elfjes door de tuin en slakken zijn niet lastig, maar nuttig: ze ruimen alle rommel op, inclusief de (ogenschijnlijk) gezonde planten die niet in de tuin thuishoren.

Ik laat alle planten in mijn tuin hun volledige cyclus afmaken. Pas in het vroege voorjaar ruim ik op, wat er nog overeind staat van het vorige seizoen. Dat doe ik om de vogels te plezieren, die de zaaddozen kunnen leegpulken, en de insecten, om in de holle stengels te kunnen overwinteren, maar ook voor mijn eigen plezier. Want de dood, het verval en de ineenstorting van de tuin zijn even boeiend als het ontluikende groen in het voorjaar of de bloemenpracht in de zomer. Iets minder opwindend misschien, maar wie houdt het vol om iedere dag van het jaar opgewonden te zijn? En bovendien: de vormgeving blijft zomer en winter overeind staan.
Een goed vormgegeven tuin is altijd boeiend.